«نموونهی خۆڕاگری و باوهڕ: پهندهکانی ژیانی کاک سرووش ئیسلامینیا»
به بڕوای نووسهر، تۆمارکردن و نووسینهوهی تواناییهکان و ههڵسوکهوته ئهرێنییهکانی مرۆڤهکان به درێژایی ژیانیان، یهکێکه له گرنگترین ئهرکهکانی خاوهن زانست و قهڵهمهکان؛ چونکه ئهنجامی ئهم کاره گهنجینهیهکه له ئهزموونی پاکی مرۆیی که یارمهتی نهوهکانی داهاتوو دهدات له ڕێگای گهشهکردن و پهرهسهندندا. ئهم جۆره ههڵوێسته نهک تهنها زهمینهسازی بڵاوبوونهوهی چاکه و فهزیلهتە ئهخلاقییهکانه، بهڵکوو کۆمهڵگا بهرهو فهرههنگی چاودێریکردن، تێڕامان و وهرگرتنی پهند له کهسایهتییه دیارهکان ڕێنوێنی دهکات. ئهزموونهکانی مرۆڤه گهورهکان و ههڵسوکهوته ساده بهڵام قووڵهکانیان، چرایهکه که ڕێگای نهوهکانی دوای خۆیان ڕووناک دهکاتهوه؛ ههمان ڕاستییهک که له چیرۆکهکانی قورئاندا بهرجهسته بووه.
خوای گهوره و پایهبهرز دهفهرموێت:
فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ
«چیرۆکهکه بگێڕهوه، بهڵکوو لهبارهیهوه بیر بکهنهوه.» (ئهعراف: 176)
ههروهها:
لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَىٰ وَلَـٰكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ﴿یۆسف: ١١١﴾
سوێند بێت بهخوا بهڕاستی له سهرگوزهشته و بهسهرهاتی پێغهمبهران پهندو ئامۆژگاری ههیه بۆ کهسانی ژیرو هۆشمهند، وهنهبێت ئهم قورئانه قسهو باسێك بێت ههڵبهسترابێت، بهڵکو بهڕاست دانهری ئهوهیه که له پێش خۆیهوه هاتووه (تهورات و ئینجیل) و ڕوونکهرهوه و جیاکردنهوهی ههموو شتێکی پێویسته لهئایندا، ڕێنمومیی و ڕهحمهتیشه بۆ کهسانێك باوهڕ دههێنن.
بهم واتایهی که سهرگوزهشته ڕاستهقینهکانی پێشینان نیشانهیهکی ڕووناککهرهوهن بۆ خاوهن ژیرهکان و ڕهحمهت و ئاگادارکردنهوه و ههستانهوهیهکی قووڵ دهنیشێنن بهسهر دڵی ئهو کهسانهدا که داوای ڕێنوێنی دهکهن. ئهم ئایهتانه نیشان دهدهن که گێڕانهوهی ئهزموونه مرۆییهکان، چ ئایینی بێت و چ کۆمهڵایهتی، له ناوهڕۆکی خۆیدا ههڵگری ئهرکێکی گهورهیه: ئهرکی گواستنهوهی واتای، گهشهپێدانی ڕۆح، و دروستکردنی شارستانییهتی ناوهکی مرۆڤ.
بهڵام له ڕۆژگاری ئهمڕۆی ئێمهدا، گرنگیدان به کارکردن و ڕهوشتی نموونه زیندووهکان ـ ههر ئهم پیاو و ژنه گهوره بێدهنگانهی که له نێوانماندا دهژین ـ گرنگییهکی دوو هێندهی وهرگرتووه. چونکه له گێژاو و ههراو هوریای ڕاگهیاندنهکاندا، زۆرێک له نموونه ڕاستهقینهکان له بێدهنگیدا دهمێننهوه و جوانیی ژیانیان له تۆزی فهرامۆشییدا دهشاردرێتهوه. له کاتێکدا گێڕانهوهی ژیانی ئهم مرۆڤانه نهک تهنها هیوایهتێک دهخولقێنێت، بهڵکوو دهتوانێت سووڕی چاکهکان چهند بهرابهر بکات و بهها ئهخلاقییه ڕهسهنهکان له جهستهی کۆمهڵگادا بنیات بنێتهوه.
نههامهتی و نهخۆشییهکان، ههرچهند تاڵ و دژوار بن، له ڕێگای مرۆڤدا وهک کوورهیهکن که ڕۆحی ئادهمیزاد ساف دهکهن. نهخۆشی، پهنجهرهیهکی نوێ بهسهر ڕۆحی مرۆڤدا دهکاتهوه؛ پهنجهرهیهک که مرۆڤ له پشتییهوه ڕاستییگهلێک دهبینێت که له تهندروستی و ئاسوودهییدا ههرگیز بهدی ناکرێن. نهخۆشییه سهختهکانی چارهسهر، سهرهڕای ئهو سهختییه بێ کۆتاییهیان، ههندێک جار مرۆڤ دهگهیهننه پلهیهک له گهشه و بینین که هیچ ئهزموونێکی تر توانای نییه؛ وهک ئهوهی خوا له نێوان ههزاران مرۆڤدا، یهکێکیان ههڵدهبژێرێت تا له ڕێگای سهختییهوه، نهێنییه گهورهکان بدۆزێتهوه و ببێته نموونه بۆ کهسانی تر.
لهم نێوهندهدا، کاک سرووش ئیسلامینیا، کوڕی شایستهی کاک موزهففهر ئیسلامینیا و خاتوو شههین ئهحمهدی ــ له خێزانێکی ڕهسهن له دیاری پاوه و نیشتهجێی سنه ــ یهکێکه لهو نموونه دهگمهنانهی ئارامگری، لێبڕان و هیوا له نێو گهنجانی ئهم دیارهدا. ماوهی چهند ساڵێکه دهستوبرد لهگهڵ نهخۆشیی دهگمهن و سهختی ئۆستێئۆسارکۆما دهکات؛ نهخۆشییهک که سهرهتا ڕهوانهی ڕێچکهی سهختی کیمیا دهرمانی کرد و پاشان بههۆی پێشکهوتنی نهویستراوهوه، بووه هۆی بڕینهوهی تهواوی قاچی ڕاستی له ناوچهی ڕانهوه. سهرهڕای ئهمه، کۆتایی چیرۆکهکه نهبوو؛ چونکه ماوهیهک دواتر نهخۆشییهکه گواسترایهوه بۆ سییهکانی و ئهو جارێکی تر ڕووبهڕووی سووڕێکی نوێی چارهسهر بووهوه.
بهڵام سهرنج بدهن: چیرۆکی کاک سرووش، چیرۆکی تهنها ئازار نییه؛ چیرۆکی مرۆڤێکه که ئازاری کردووه به ههل و دهرفهت.
زۆرێک له نهخۆشهکان لهم جۆره بارودۆخهدا، ئهگهر ڕاستییه پێشهاتووهکه قبووڵ نهکهن، به نهویست شوێن و کهشوههوای ماڵ و خێزانهکهیان وێران دهکهن. بهڵام کاک سرووش له ماوهی زیاتر له شهش ساڵ خهبات و ململانێی بێوچان لهگهڵ نهخۆشییهکهدا، قهت باری لهسهر شانی خێزانهکهی قورس نهکردووه. ئهمه له کاتێکدایه که ئازار و خهمی سهرهکی، کهوتووهته سهر شانی باوک و دایکهوه و شوێنهوارهکانی به ڕوونی له سیما و دیمهنیاندا دیاره. سهرهڕای ئهمهش، نه له زمانی ئهم گهنجه گلەیی و سکاڵایهک بیستراوه و نه ساتێکیش بێدهسهڵاتی دهربڕیوه؛ ههمیشه ئهم ڕێگایهی به «تاقیکردنهوهی خوایی» زانیوه و سوپاسی لهسهر زمان بووه.
باوکه بهڕێزهکهی، کاک موزهففهر ئیسلامینیا، چهندین جار به شانازییهوه گوتوویهتی که سرووش له ههمان منداڵییهوه پڕ بووه له ڕهوشت و ئارامگری. تهنانهت لهو ساڵانهی منداڵیدا که تووشی شکانهوهی دهست بوو، ئهوهنده هێمنی و لێبڕاوی له خۆی نیشان داوه که دهوروبهری سهرسام بوون. ئهمڕۆش ههمان ئهو ڕۆحه گهوره منداڵییه، له شێوهی گهنجێکی ژیر و باوهڕداردا، له بهرامبهر سهختترین بارودۆخدا دهدرهوشێتهوه.
دۆست و نزیکهکانیشی چهندین جار گوتوویانه که سرووش له لووتکهی نهخۆشی و ئازاردا، زۆر زیاتر لهوهی بیر له خۆی بکاتهوه، بیری له ههژاران و کهمدهرامهتان کردووهتهوه و بۆ چارهسهرکردنی کێشه داراییهکانیان به شێوهیهکی بێ ماندووبوون بهدواداچوونی کردووه؛ ههڵسوکهوتێک که تهنها له ڕۆحێکی پاک و پهروهردهیهکی قووڵهوه دێت و کهم کهس لهم تهمهنهدا ئاوها دهکات.
بهڵام یهکێک له جوانترین و کارتێکهرترین ههڵسوکهوتهکانی، ئهو کاته ڕوویدا که تیمی پزیشکی دوای پێنج ساڵ چارهسهری دژوار، بڕیاری بڕینهوهی قاچیان دا. سرووش، به ئامۆژگاری باوکی ئازیز، پێش عهمهلیاتهکه دهستنوێژی شت؛ تا بۆ دوایین جار به ههمان قاچ دهستنوێژ لهم دونیایهدا گرتبێت.
ئهم جووڵهیه که نیشانهیهکی ئهدهبی ڕۆح و خۆشهویستی بۆ پاکیی مهعنهوییه، له سهردهمێکدا که زۆرێک له بههاکان ڕهنگیان ون کردووه، ڕووداوێکی دهگمهن و پهندئامێزه؛ ڕووداوێک که ئهگهر تۆمار نهکرێت، بهڕاستی ستهمێکه له ڕۆحی زهمهن دهکرێت.
بهڵام سهرسووڕمان بهم شێوهیه کۆتایی نایهت. سرووش به نووسهری گوت:
«ئهگهر نهخۆشییهکهی من ـ ههتا به سهختی و دهگمهنییهکهیشی ـ بتوانێت ببێته هۆی پێشکهوتنی زانست، شانازی بهوهوه دهکهم که خوا منی بۆ ئهم بازدانه زانستییه ههڵبژاردووه.»
ئایا دهکرێت بڕوا بهم قسهیه بکرێت؟ گهنجێک که شهش ساڵه له سهختترین مهیدانی ئازاردا بووه، قاچێکی له دهست داوه، دووباره به ههواڵی پێشکهوتنی نهخۆشییهکهی ڕووبهڕوو بووهتهوه و له بهردهم دهستپێکی کیمیادهرمانییهکی نوێدایه، نهک تهنها بێهیوا نییه، بهڵکوو نهخۆشییهکهی به خزمهتکردن به زانست و بهدیهێنانی خوا دهبینێت.
له بهرامبهر ئهم ڕۆحه گهورهیهدا، قهڵهم بێدهسهڵات و دڵ شهرمهزار دهبێت. بڕوا بکهن به زهحمهت توانیم بهشی کۆتایی ئهم یاداشته بنووسم؛ چونکه ههر ڕستهیهک له گهورهیی ڕۆحی ئهم گهنجه بچووکتر دههاته پێش چاو.
له کۆتاییدا، ئهم بهیته ناسکهی مهولانا پێشکهش به کاک سرووش دهکهم و به تهواوی بوونم داوای شیفای خێرای لێ دهکهم له خوای گهوره:
گر چه بیمارم، زِ رنجِ خویش خوشنودم هنوز
زانکه درد دوست دارم، چون دوای جان خویش
واته:
ئهگهرچی نهخۆشم و ئازار دهچێژم،
بهڵام هێشتا دڵخۆش و سوپاسگوزارم؛
چونکه ئهم ئازارهم خۆش دهوێت،
وهک دهرمانی گیانم.
فهرزاد وهلیدی - سنه 1404/09/09 (2025/11/30)
بۆچوونهکان